Al-Jahiz pakar ilmu haiwan

Al-JAHIZ atau nama sebenarnya Abu Uthman `Amr bin Bahr adalah ilmuwan Islam yang dikagumi kerana cintanya yang tidak berbelah bagi dalam menimba ilmu pengetahuan.

Beliau yang dilahirkan pada 776 iaitu 14 tahun selepas Baghdad diasaskan Khalifah Abbassiyah al-Mansur, belajar membaca dan menulis atas galakan ibunya.

Diceritakan bahawa ibunya memberikan beliau ‘sedulang’ kertas nota dan memberitahunya bahawa kertas itu boleh menyara hidupnya kelak.

Sebagai anak yatim yang terpaksa membantu ibunya menjual roti dan ikan, beliau membuktikan peluang menimba ilmu terbuka untuk sesiapa saja, tanpa mengira taraf sosio ekonomi seseorang itu.

Al-Jahiz mencapai ketinggian ilmunya bukan sekadar dengan cara menghadiri kuliah, malah melalui pergaulan dengan ilmuwan di Mirdad, sebuah kawasan terbuka di pinggir Basra.

Mirdad menjadi tumpuan kabilah dan ilmuwan membanding nota mengenai berbagai-bagai ragam bahasa Arab Badw.

Al-Jahiz juga sering mengunjungi masjid dan mempelajari hal yang berguna daripada pengunjung masjid yang lain.

Beliau menguasai bahasa dan sastera Arab dengan baik, selain mengkaji buku berbahasa Yunan.

Begitu pun, kepakarannya lebih menonjol dalam bidang ilmu haiwan berdasarkan buku karangannya.Ketelitian beliau mengkaji pelbagai aspek kehidupan meningkatkan lagi pengetahuannya mengenai manusia sementara hasil bacaan mendedahkan beliau kepada dunia luar.

Al-Jahiz menulis lebih 200 naskhah buku meliputi bidang zoologi, tata bahasa Arab, puisi dan kamus.Beliau dianggap sebagai salah seorang saintis Islam yang menulis mengenai saintifik dan subjek yang kompleks untuk orang kebanyakan.

Hasil kerja Al-Jahiz yang terpenting ialah Book of Animals iaitu Kitab al-Hayawan yang mengandungi tujuh jilid yang edisinya dicetak.Ia mengandungi maklumat saintifik penting dan jangkaan konsep nombor yang hanya dibangunkan sepenuhnya pada separuh abad ke-20.

Dalam buku itu, Al-Jahiz membincangkan perkara mengenai peniruan haiwan iaitu sesetengah parasit menyesuaikan warnanya mengikut haiwan yang ditumpanginya.

Beliau juga menulis panjang lebar mengenai pengaruh cuaca dan amalan pemakanan manusia serta tumbuh-tumbuhan dan haiwan yang hidup di persekitaran geografi serta kawasan yang berbeza.

Al-Jahiz membincangkan mengenai komunikasi di antara haiwan, psikologi dan tahap intelek serangga dan beberapa spesies haiwan. Selain itu, beliau menyediakan turutan yang lengkap mengenai organisasi sosial serangga yang diperoleh daripada pemerhatiannya.

Antaranya bagaimana serangga menyimpan bijian di dalam sarang yang tidak rosak pada musim hujan, tindak balas serangga terhadap cahaya dan mencadangkan satu kaedah memerangkap nyamuk dan lalat.

Pada peringkat awal pelopor sains zoologi dan antropologi, Al-Jahiz telah menemui bahawa kesan alam sekitar terhadap kehidupan haiwan dan juga memerhati perubahan spesies haiwan berdasarkan beberapa faktor.

Dalam beberapa muka buku itu, beliau turut menggambarkan konsep sains yang biasanya berlainan dengan konsep yang dinyatakan oleh Charles Darwin.